Sanctiemaatregelen

Sanctiemaatregelen kunnen diverse doelen hebben. Zo zijn er bijvoorbeeld sancties om verspreiding van kernwapens tegen te gaan. Ook inhoudelijk kunnen de sanctiemaatregelen divers zijn. Een voorbeeld hiervan is een geheel of gedeeltelijk verbod op de handel in speciale producten, of hieraan verbonden technologie. Voorbeelden van zulke speciale producten zijn: diamanten, mineralen, olie of petrochemische producten. Maar er kan ook sprake zijn van visumrestricties of inreisverboden.

Wanneer leggen we sancties op?

Sancties zijn dus dwingende maatregelen en geen militair middel. Sancties worden opgelegd om:

• ongewenst gedrag van personen, bedrijven, organisaties of landen te doen veranderen;
• het moeilijker te maken om dit ongewenste gedrag te vertonen;
• om andere partijen af te schrikken om datzelfde ongewenste gedrag te vertonen.

Sancties zijn tijdelijk en werken preventief. Wanneer de partij die ongewenst gedrag vertoonde hiermee ophoudt, kunnen de sancties worden opgeheven.

Rol van de Douane

De Douane ziet vanuit haar toezichtrol toe op de naleving van een deel van de sanctiemaatregelen. Het gaat hierbij om sanctiemaatregelen die te maken hebben met goederen of diensten die de buitengrens van de Europese Unie overgaan. Zo beoordelen we of goederen die in Nederland de grens overgaan onder de sanctiemaatregelen of wapenembargo’s vallen. Dit betekent dat in-, door- of uitvoer van bepaalde goederen of diensten van of naar een bepaald land verboden is. Of alleen mag als er een vergunning voor is.

We houden toezicht op de sanctiemaatregelen door het controleren van vervoersdocumenten, vergunningen en door middel van fysieke controles. Wanneer bij controles blijkt dat er mogelijk sprake is van een overtreding, dan schakelen we een vraagbaak (een douanier met specifieke kennis over sanctiemaatregelen) in. De vraagbaak bepaalt of verder onderzoek nodig is.

De Centrale dienst in- en uitvoer

De vraagbaken nemen contact op met de Centrale dienst in- en uitvoer (CDIU) voor extra expertise. De CDIU bekijkt vervolgens of verder onderzoek noodzakelijk is. Zij overleggen dit vaak met het met het ministerie van Buitenlandse Zaken. Als de CDIU het vermoeden heeft van een overtreding, kan er door het team Precursoren, Strategische goederen & diensten en Sanctiewetgeving (Team POSS) van de Douane een proces-verbaal worden opgemaakt. Dat gebeurt onder gezag van het Openbaar Ministerie (OM).

Voor sommige goederen geldt dat deze onder de sanctiemaatregelen alleen mogen worden ingevoerd of uitgevoerd met een vergunning of ontheffing. De CDIU geeft deze vergunningen en ontheffingen af. Meer informatie hierover kan je vinden op de website van de Belastingdienst.

Verschillende soorten sancties

Sancties zijn om allerlei redenen ingesteld en kunnen zich in allerlei vormen voordoen. De Douane handhaaft voornamelijk op sancties waar goederen bij betrokken zijn, zoals:

• handelsbeperkingen: denk aan het verbod op de handel in speciale goederen, zoals technologie of grondstoffen waar een land veel aan verdient.
• wapenembargo’s: verbieden van de invoer en uitvoer van militaire goederen.
• beperkingen op dienstverlening: denk aan de overdracht van bepaalde specifieke kennis, waar andere landen militair sterker van kunnen worden.

Naast de sancties die door de Douane gehandhaafd worden, zijn er sancties die niet direct onder de Douane vallen. Bijvoorbeeld financiële sancties, waarbij banken de rekeningen van bepaalde personen bevriezen. Voor die sancties is de Nederlandsche Bank verantwoordelijk. Of de handhaving op reis- en visumbeperkingen, waar de Koninklijke Marachaussee op controleert.

Handelsbeperkingen

Handelsbeperkingen op goederen hebben als voornaamste reden om een land financieel te raken. Daarom kunnen sanctiemaatregelen op de meest uiteenlopende producten van toepassing zijn. Zo is er een verbod op de uitvoer van bepaalde dual-use goederen (goederen die zowel militair als civiel gebruikt kunnen worden) naar Iran. Omdat Iran bezig is met het opzetten van een nucleair programma en daarnaast Rusland militair steunt in het conflict met Oekraïne.

Wapenembargo's

Een wapenembargo is een verbod op het handelen van wapens met sanctielanden. Daarmee willen we voorkomen dat landen die in oorlog zijn of mensenrechten schenden militair sterker kunnen worden. Zo mogen bedrijven in de EU sinds 1989 geen wapens of militaire uitrusting leveren aan China. In dat jaar maakte het Chinese leger een bloedig einde aan de studentenopstanden in Peking. De EU kondigde daarop een wapenembargo af.

Beperkingen op dienstverlening

De Douane handhaaft voor een klein deel ook op dienstverlening. Onder andere ten aanzien van technische bijstand met betrekking tot militaire- of dual-use goederen. Bijvoorbeeld iemand die alles over een bepaald wapen weet en die naar Rusland gaat om mensen op te leiden om ermee te werken. Ook daar controleert de Douane op. Dit gebeurt overigens niet aan de grens, maar bij de bedrijven die dergelijke dienstverlening aanbieden.

Gesanctioneerde organisaties en personen

De lijst met sanctiemaatregelen bestaat niet alleen uit goederen of dienstverlening maar ook uit organisaties en personen. Als deze op een sanctielijst vermeld staan, dan mag daar bijvoorbeeld niets naartoe. Bij de Russische sancties gaat dat om leiders zoals Poetin en oligarchen en hun bedrijven.

Sancties tegen Rusland en Belarus

We noemden het conflict tussen Rusland en Oekraïne hierboven al. Naar aanleiding van deze oorlog zijn zeer ingrijpende sancties opgelegd tegen Rusland en Belarus. De Douane controleert de goederenstroom met Rusland en Belarus intensief.

De EU legt ook exportbeperkingen op aan bedrijven in andere landen die betrokken zijn bij het omzeilen van de sancties tegen Rusland. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om bedrijven die gevestigd zijn in Turkije, China en India. Ook stelt de EU sancties in tegen financiële instellingen in landen buiten Rusland en Belarus die sanctie-omzeiling faciliteren.

Uitbreiding sancties Rusland en Belarus

De EU breidt de sanctiemaatregelen tegen Rusland en Belarus steeds uit. Zo’n uitbreiding van de sanctiemaatregelen noemen we een sanctiepakket. In juni 2024 is het veertiende sanctiepakket tegen Rusland en Belarus in de EU vastgesteld. In Europese verordeningen staat precies beschreven welke goederen, diensten, personen en bedrijven onder de sanctiewetgeving vallen. Op de website van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) kan je hier meer informatie over vinden.

Overtredingen melden

De Douane werkt ten aanzien van de mogelijke omzeiling van de sancties nauw samen met andere (internationale) handhavingsdiensten. Mocht je informatie hebben ten aanzien van de schending of omzeiling van sanctiemaatregelen, dan word je verzocht hiervan melding te maken. Dit kan bijvoorbeeld met de EU sanctions whistleblower tool of bij de Fiscale inlichtingen- en opsporingsdienst (FIOD), via het telefoonnummer +3188-155 16 61.

Geldt er een sanctie?

Wil je precies weten welke sancties gelden voor welke landen? Bekijk dan de EU Sanctions Map (alleen Engels).

Wil je weten of je te maken hebt met goederen waarvoor een sanctie geldt? Kijk dan op onderstaande websites:

§ www.ec.europa.eu
Onderdeel: Sancties (Gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid)
Hier vind je een overzicht van in werking zijnde sanctiemaatregelen (internationaal).

§ Rijksoverheid.nl/Exportcontrole en Strategische goederen
Hier vind je een overzicht van in werking zijnde sanctiemaatregelen (internationaal en nationaal) en meer informatie over het exportcontrolebeleid.

§ https://www.rvo.nl/onderwerpen/landen-en-gebieden/rusland/sancties
Op de website van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) kan je meer informatie vinden over de sanctiemaatregelen die gelden tegen Rusland.