3 jaar sancties tegen Rusland: duizenden controles en tientallen strafzaken
Het is deze maandag precies drie jaar geleden dat de Europese Unie (EU) een ongekend pakket aan sanctiemaatregelen oplegde tegen Rusland vanwege de invasie in Oekraïne. De Douane moest hierdoor opeens veel meer controles instellen op goederenstromen naar en vanuit Rusland. Dit leidde tot tientallen strafrechtelijke onderzoeken en voor honderden miljoenen euro’s aan bevroren vlieg- en vaartuigen.
De sanctiemaatregelen zijn ingesteld om te voorkomen dat Rusland (en inmiddels ook Belarus) kan handelen in bepaalde goederen. Dat kunnen goederen zijn die het land gebruikt in militaire operaties. Of goederen waarmee geld verdiend wordt ten behoeve van de oorlogskas. Er zijn al sancties tegen Rusland sinds de inval van de Krim in 2014. Maar sinds de invasie in Oekraïne in februari 2022 zijn de sancties sterk uitgebreid.
50.000 zeecontainers gestopt
De Douane beoordeelde de afgelopen drie jaar bijna 800.000 aangiften van vrachtzendingen op mogelijke sanctieovertredingen. Het grootste deel daarvan ging om uitvoer naar Rusland (en een klein deel om invoer). Dit leidde tot ruim 51.000 controles. Ook stopte en beoordeelde de Douane meer dan 50.000 zeecontainers in de havens die voor doorvoer bestemd waren. De Centrale Dienst In- en Uitvoer (CDIU) heeft rond de 750 van deze zendingen nader onderzocht.
Hieruit volgden tientallen strafrechtelijke onderzoeken door team POSS (Precursoren, Strategische goederen en Sanctiewetgeving) van de Douane onder leiding van het Openbaar Ministerie (OM).
Poetin, propagandisten en paramilitaire groepen
De lijst met sanctiemaatregelen bestaat niet alleen uit goederen maar ook uit personen en organisaties. Als deze op een sanctielijst vermeld staan, dan mag daar bijvoorbeeld niets naartoe. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om Poetin, ministers, oligarchen, propagandisten en militairen. Bij organisaties kan het bijvoorbeeld gaan om politieke partijen, paramilitaire groepen, banken en financiële instellingen of mediaorganisaties die propaganda en desinformatie verspreiden.
Jets en jachten van oligarchen
De Douane is ook verantwoordelijk voor het onder toezicht stellen van vlieg- en vaartuigen. Deze kunnen bijvoorbeeld zijn verbonden aan gesanctioneerde personen, zoals een jet of jacht van een Russische oligarch. Op dit moment staan zeven vaartuigen onder douanetoezicht, met een totale waarde van ongeveer 480 miljoen euro. Daarvan zijn er drie bevroren, wat betekent dat er niets mee mag gebeuren. Ook staan zes vliegtuigen onder douanetoezicht, waarvan er vijf zijn bevroren. Deze vliegtuigen hebben een geschatte waarde van in totaal 375 miljoen euro.
Handel via buurlanden
Sommige bedrijven proberen de sancties te omzeilen door goederen eerst naar buurlanden van Rusland te exporteren, waarna ze alsnog terecht komen op gesanctioneerde plekken. Of andersom: bedrijven die Russische goederen via buurlanden van Rusland importeren naar de EU. Onderdeel van de handhavingsaanpak is het zo veel mogelijk voorkomen van deze omzeilingen. Op basis van risicoanalyse controleert de Douane met behulp van profielen de aangiften van goederen op mogelijke omzeiling van de sanctiemaatregelen. Sinds de invasie in Oekraïne zijn ruim 38.500 aangiften geraakt door een profiel op een uitwijkland. Dit heeft in meerdere gevallen geleid tot strafrechtelijke vervolging.
Andere taken Douane
Naast het beoordelen van aangiften en het controleren van zendingen heeft de Douane nog een andere taak op het gebied van de handhaving van de sancties. Team POSS voert zowel toezichtonderzoeken als opsporingsonderzoeken uit. Dit gebeurt niet alleen naar aanleiding van stopzettingen, maar ook naar aanleiding van signalen. Zoals informatie uit het buitenland, van andere diensten zoals de Fiscale inlichtingen- en opsporingsdienst (FIOD) of meldingen uit het bedrijfsleven. Sinds de invasie werden ruim 700 onderzoeken ingesteld en werd in 85 gevallen proces-verbaal opgemaakt voor overtreding van de sancties.
Een andere belangrijke taak van de Douane is het voorlichten van ondernemers over de sancties en risico’s van omzeiling. Dit doet de Douane om meer begrip en medewerking van het bedrijfsleven te krijgen. Het is immers de verantwoordelijkheid van bedrijven zelf om zich aan de sanctiemaatregelen te houden. De Douane merkt dat de wil van het Nederlandse bedrijfsleven om de maatregelen na te leven hoog is.
Impact op de organisatie
De Douane houdt al heel lang toezicht op de naleving van sanctiemaatregelen. Daardoor is de organisatie goed ingesteld op deze taak. Wel leggen de sancties tegen Rusland een groot beslag op de capaciteit van de Douane. Dat komt door de omvang en complexiteit van de sanctiemaatregelen en door de grootte van de handelsstroom. Daarom heeft de Douane 150 fte extra ter beschikking, waarmee de hele keten van toezicht is versterkt. Denk aan medewerkers in het fysieke toezicht (douaniers die controles uitvoeren), vraagbaken die specifieke kennis hebben van sanctiemaatregelen en medewerkers bij de CDIU en team POSS.
De cijfers in dit artikel hebben de peildatum van 31 december 2024.
